وجه التزام چیست و چه نکاتی باید رعایت شوند ؟

 به لحاظ لغوی کلمه التزام به معنای پایبندی، ملزم شدن به امری و عهده‌دار شدن کاری می‌باشد. به لحاظ اصطلاحی، نوعی شرط ضمن عقد است که جهت ضمانت اجرا در قراردادها گنجانده می‌شود.

تعریف وجه التزام

وجه التزام چیست : وقتی دو نفر قراردادی می‌بندند، قرارداد بین آنها لازم‌الاجرا است یعنی دو طرف مکلف و موظف به اجرای آن هستند. حال اگر یکی از دو طرف قرارداد در موعد مشخص شده به تعهد خود عمل نکند، مبلغی را به عنوان خسارت باید به طرف مقابل پرداخت کند. در حقوق به این مبلغ، وجه التزام گفته می‌شود.

انواع وجه التزام

متعهد به دو صورت ممکن است از تعهد خود تخلف کند:

متعهد به کلی تعهد خود را انجام ندهد. در این صورت ممکن است در قرارداد یک مبلغ مقطوع به عنوان خسارت عدم انجام تعهد و وجه التزام تعیین شده باشد. به این خسارت عدم انجام تعهد گفته می‌شود.

متعهد تعهد خود را با تأخیر انجام دهد. در این صورت ممکن است در قرارداد برای هر روز تأخیر مبلغی به عنوان وجه التزام تعیین شده باشد. به این خسارت تأخیر در انجام تعهد گفته می‌شود.

تعیین میزان وجه التزام

توجه شود که میزان خسارت تأخیر تأدیه توسط دادگاه و با توجه به شاخص سالانه تورم تعیین می‌شود اما مبلغ وجه التزام با توافق طرفین معین می‌شود.

قاضی نمی‌تواند میزان وجه التزام مندرج در قرارداد را تغییر دهد. یعنی در صورت نقض عهد، متعهد فقط و فقط باید همان مبلغ وجه التزام را بپردازد حتی اگر هیچ خسارتی به متعهدله وارد نشده باشد یا اینکه خسارت واقعی کمتر یا بیشتر از مبلغ وجه التزام باشد.

ویژگی شخص مطالبه‌گر

کسی که وجه التزام را مطالبه می‌کند، باید خود تعهداتش را به طور کامل انجام داده باشد. مثلاً خریدار باید در دفترخانه حاضر شود و قیمت معامله را نیز به رؤیت دفتردار برساند و عدم اجرای تعهد طرف دیگر احراز شود.

قوه قاهره و وجه التزام

وجه التزام وقتی قابل مطالبه است که نقض عهد رخ داده باشد و خسارت قابل مطالبه باشد. بنابراین در مورد تعهد به وسیله، وجه التزام وقتی قابل مطالبه است که اثبات شود متعهد، کوشش متعارف را در اجرای تعهد به کار نبسته است و در تعهد به نتیجه، اگر قوه قاهره مانع اجرای تعهد شود، وجه التزام قابل مطالبه نیست. استثنائاً در جایی که متعهد، اجرای تعهد را تضمین کرده است، وجه التزام حتی در صورت بروز قوه قاهره نیز قابل مطالبه است.

انتخاب بین اجرای اصل تعهد یا پرداخت وجه التزام:

وکیل الزام به انجام تعهد : اگر در قرارداد وجه التزام تعیین شده باشد، متعهد اصولاً نمی‌تواند انتخاب کند که یا اصل تعهد را اجرا کند یا وجه التزام بپردازد بلکه صرفاً موظف است اصل تعهد را اجرا کند و در صورتی که اجرای تعهد منتفی شود، آن گاه متعهد موظف خواهد بود که وجه التزام را بپردازد.

بدیهی است که اگر طرفین توافق کنند، متعهد می‌تواند با دادن وجه التزام از اجرای اصل تعهد معاف شود، این توافق نافذ خواهد بود اما جمع بین اخذ خسارت و انجام تعهد ممنوع است مگر اینکه خسارت برای تأخیر انجام تعهد باشد که باید علاوه بر دادن خسارت تعهد را هم انجام دهد

تبعیت وجه التزام از عقد

وجه التزام ماهیتاً نوعی شرط نتیجه است؛ زیرا در واقع، متعهد در صورت نقض عهد، مدیون می‌شود که وجه التزام را بپردازد. وجه التزام اصولاً تابع عقد اصلی است و مثلاً در صورت بطلان قرارداد یا اقاله قرارداد، وجه التزام نیز قابل مطالبه نیست اما در فرض استثنائی ‌که وجه التزام برای حالت بطلان قرارداد پیش‌بینی شده است، طبیعتاً این شرط مستقل از عقد اصلی خواهد بود.

آیا شرط ضرر و زیان در عقد با شرط وجه التزام تفاوتی دارد؟

بله؛ بعضی عبارتهای حقوقی در ظاهر شبیه هم هستند ولی از لحاظ بارحقوقی با یکدیگر متفاوت هستند. شرط ضرر و زیان بدین معناست که فرد در دادگاه باید ثابت کند که هم خلف وعده از متعهدله صورت گرفته است و هم ضرر و زیانی به او وارد شده است اما در شرط وجه التزام صرف ثابت کردن خلف وعده کافی است و نیازی به اثبات ورود ضرر نیست.

با وجود آنکه وجه التزام در قرارداد پیش بینی شده است، آیا اثبات ورود ضرر الزامی است؟

همانطور که گفتیم تعیین وجه التزام در توافقنامه به دلیل این است که یکی از اعضای قرارداد از انجام تعهدات خود سرباز بزند. سوالی که اینجا پیش می آید این است که آیا برای دریافت وجه التزام، خواهان باید رسیدن به ضرر خود را ثابت کند؟ خیر.

برای دریافت وجه التزام، اثبات ورود ضرر لازم نیست و خواهان فقط باید ثابت کند که طرف متخلف تعهدات قراردادی خود را انجام نداده است.

وجه التزام و تاخیر تادیه چه تفاوتی با هم دارند؟

اینجاست که تفاوت وجه التزام و تاخیر تادیه روشن می شود. وجه التزام یکی از شروط ضمن عقد است که در متن قراردادها به صورت شرط آورده می شود. وجه التزام نوعی تاخیر تادیه است که براساس شروط ضمن عقد دریافت می شود. به عبارتی دیگر هر وجه التزامی تاخیر تادیه است، اما هر جریمه ای وجه التزام نیست و ممکن است به شکل های دیگر و در قالب های حقوقی دیگر دریافت شود

انواع وجه التزام چیست و در صورت دریافت آن آیا می توان توقع انجام تعهدات قرارداد را از طرف قرارداد داشت؟

اصولا دو نوع وجه التزام در قرارداد وجود دارد:

وجه التزام بابت عدم اجرای تعهد

این مبلغ به عنوان عدم اجرای تعهد از متخلف گرفته می شود. در صورتی که دریافت خسارت برای عدم اجرای تعهدات باشد، دیگر فرد خواهان نمی تواند درخواست اجرای به تعهد (الزام به وفای عهد) کند. در این مورد، دریافت وجه التزام به معنای صرف نظر از حق الزام عمل به مفاد قرارداد است. در نتیجه در این مورد وجه التزام با اجرای تعهد قابل جمع نیست.

وجه التزام بابت تاخیر در اجرای تعهد

در صورتی که پرداخت وجه التزام به خاطر تاخیر در اجرای تعهد باشد، با پرداخت وجه التزام، متخلف از اجرای تعهد مبرا نمی شود و رقم دریافت شده صرفا بخاطر جبران بوجود آمده است.

وجه التزام یکی از شروطی است که طرفین در قراردادهای مالی بکار می برند. طرفین قرارداد باید برای پیش بینی تخلف و تضمین رعایت حقوق خود و جلوگیری از خسارت، وجه التزام را حتما ذکر می کنند. این شرط جز شروط لازم الاجرا بوده یعنی هر دو طرف قرارداد از نظر قانونی ملزم به اجرای آن هستند.

به عبارتی دیگر، وجه التزام خسارت دیرکرد تعهدات قرارداد در موعد مقرر یا خسارت عدم انجام قرارداد است و باید مورد توافق طرفین قرارداد باشد.

دو ماده قانونی بسیار مهم در مورد در ذیل آمده است:

۱. ماده ۲۳۰ قانون مدنی : اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلّف، متخلّف مبلغی به عنوان خسارت تأدیه نماید، حاکم نمی تواند او را به بیشتر یا کمتر از آن چه ملزم شده است محکوم نماید.

۲. ماده ۳۹ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی مصوب سال ۱۳۵۵ : هرگاه در سند برای تأخیر انجام تعهّد، وجه التزام معین شده باشد، مطالبه آن مانع مطالبه اجرای تعهّد نمی باشد، ولی اگر وجه التزام برای عدم انجام تعهّد مقرر شده باشد متعهدله فقط می تواند یکی از آن دو را مطالبه کند.